Në një intervist në RTV21, duke folur për zgjedhjet e mbajtura më 23 prill në katër komuna të veriut të Kosovës, Hovenier tha se SHBA-të nuk i kanë përkrahur zgjedhjet, por se nuk duan të kundërshtojnë vendimin e Qeverisë së Kosovës, por edhe se askush nuk duhet të jenë të kënaqur me zgjedhjet, rezultati i të cilave varet nga më pak se katër për qind e votuesve.
Ai po ashtu mendon se asnjë nga kryetarët e komunave, duke pasur parasysh numrin e vogël të votuesve që votuan, nuk kanë mandat për të bërë ndryshime të mëdha, nuk kanë mandat të ndërmarrin një sërë nismash, veçanërisht nisma që do të mërzitnin një pjesë të komunitetit.
Për sa i përket draft statutit për Asociacionin e komunave me shumicë serbe, Hovenier tha se deri tani nuk kam parë më shumë se sa është bërë publike. Mund t’ju them se gjatë bisedës me Qeverinë e Kosovës kam thënë se duhet të zhvillohet më shumë ideja e draft vizionit të cilin e ka përmendur kryaministri Kurti.
Në vazhdim mund ta lexoni në tërësi intervisten e Ambasadorit Hovenier.
Këtë javë do të përfundojë procesi i betimit të kryetarëve të rinj në katër komuna në veri të Kosovës. Diku në ndërtesa zyrtare, diku jashtë tyre. Një procedurë pak e çuditshme. Ishte e nevojshme të bëhej diçka e tillë?
Si përfaqësues i një vendi të huaj, e kam të vështirë të përgjigjem. Megjithatë, duhet të kemi parasysh disa çështje kur flasim për zgjedhjet, por edhe për procesin e marrjes së detyrës së kryetarëve të zgjedhur në katër komunat në veri. Së pari, duhet të kujtojmë pse këto zgjedhje ishin të jashtëzakonshme. Zgjedhjet ishin të jashtëzakonshme, pasi katër presidentët e zgjedhur më parë dhanë dorëheqjen nëntorin e kaluar, së bashku me serbët e tjerë për shkak të shqetësimeve dhe protestave kundër politikave të qeverisë së Kosovës. Siç e kuptoj ligjin e Kosovës, dhe kjo ndodh në çdo demokraci, kërkon mbajtjen e zgjedhjeve të reja, zgjedhjen e kryetarëve të rinj, të cilët do të zëvendësojnë ata që dhanë dorëheqje. Ne ishim të kënaqur që e pranoi Qeveria, në këtë rast Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Presidenti Osmani mori vendim për shtyrjen e zgjedhjeve të dhjetorit, sepse kushtet në terren mund të pengojnë mbajtjen e zgjedhjeve të lira dhe të ndershme. Më pas organet kompetente vendosën që zgjedhjet të caktohen në prill. Sa më shumë afrohej ajo datë, ishte e qartë se autoritetet kishin konstatuar se ishin plotësuar kushtet për mbajtjen e zgjedhjeve. Ne kemi paralajmëruar gjatë gjithë kohës se është e nevojshme të sigurohen zgjedhje që do të përfshijnë sa më shumë qytetarë dhe që do të organizohen në një mënyrë që të përmirësojë vizionin e përbashkët që kemi për një shtet demokratik dhe funksionimin e qeverisë.
Askush nuk duhet të jetë i kënaqur me zgjedhje, rezultati i të cilave mbështetet në më pak se katër përqind të votuesve. Zgjedhjet ishin të ligjshme dhe kishte një proces të rregullt ligjor dhe ne nuk e kontestojmë këtë, por mendoj se është e rëndësishme të kemi parasysh se duhet të jemi të kujdesshëm për atë që ndodhi këtu. Asnjë prej këtyre kryetarëve të komunave nuk do të mund të marrë mbështetje të fortë nga popullata, për të cilën tani janë përgjegjës, për shkak të pjesëmarrjes së ulët. Pra, mesazhi në këtë proces është që vazhdimisht t’u bëjmë thirrje që ata ta bëjnë punën e tyre në përputhje me ligjin, por të tregohen të mençur politikisht. Tani kemi katër kryetarë komunash, një ka marrë detyrën dhe tre të tjerë duhet ta bëjnë këtë. Mesazhi ynë për kryetarët e komunave dhe kjo nuk është sekret është se ata duhet ta konsiderojnë veten më shumë në një rol teknik administrativ.
Por kjo është një çështje politike. Besoj se asnjë nga kryetarët e komunave nuk do të jetë i kënaqur me katër për qind ose në disa raste në komunat e tjera me pesë për qind të votuesve potencialë që kanë dalë për të votuar në këtë moment. Duam t’i nxisim ata që të bëjnë punën e tyre ashtu siç e kërkon ligji, të ofrojnë shërbime për qytetarët, të jenë kryetarë komune për të gjithë qytetarët, por edhe të mos ndërmarrin veprime që do të sugjeronin që ata të kenë mandat për të bërë ndryshime të mëdha, për të ndërmarrë nisma të reja. Duhet bërë në një mënyrë që të pasqyrojë atë që u tha, ata janë zgjedhur që të kujdesen për të gjithë qytetarët, të jenë të kujdesshëm ndaj të gjithë qytetarëve. Edhe mënyra e marrjes së detyrës, e cila duhet bërë shpejt, duhet bërë në atë mënyrë që në vend që të krijojnë tensione të reja apo të krijojnë shqetësime të reja, t’u sinjalizojnë qytetarëve se i kuptojnë shqetësimet dhe se janë të gatshëm t’i përgjigjen atyre shqetësimeve.
Një nga këshillat tona ishte që ata të mos përpiqen t’i përmbahen një programi për të bërë betimin në një vend ku do t’u duhej të përdornin forcë. Ne mendojmë se kjo nuk është një mënyrë e mirë për të filluar një mandat sfidues. Mendojmë se është një mundësi e mirë që të fillojmë t’u dërgojmë një sinjal qytetarëve se si kryetar komune e kanë kuptuar përgjegjësinë që kanë ndaj të gjithëve dhe i përgjigjen shqetësimeve të tyre. Kjo është këshilla jonë.
Përgjegjës për kë? Nuk ka pasur serb që kanë votuar, ka pasur shqiptarë që kanë votuar. Ka pasur një përqindje të vogël të të gjithë këtyre kryetarëve të zgjedhur në veri të Kosovës, të zgjedhur le të themi një ose dy për qind. Pra përgjegjës për kë?
Mendoj se çdo i zgjedhur është përgjegjës në subjektin në të cilin është zgjedhur. Dhe përsëri, kur betohesh, betohesh se do t’i bindesh ligjit, i cili ngarkon me një detyrë. Për shembull, presidenti i zgjedhur në SHBA është përgjegjës për Kushtetutën dhe njerëzit që e zgjedhin atë, dhe supozoj se kështu është edhe këtu. Siç thashë, ne nuk e kontestojmë faktin që ligji kërkon një proces të rregullt dhe këtë e kuptojmë. Ne duam të sigurohemi që kjo të bëhet me drejtësi, kështu që këta kryetarë, besoj se janë përgjegjës për të gjithë qytetarët në komunën e tyre dhe tani janë të zgjedhur. Prandaj, ata duhet të punojnë dhe të veprojnë në atë mënyrë që të reflektojnë se janë të ndjeshëm ndaj shqetësimeve të të gjitha komuniteteve të tyre dhe të jenë të përgatitur për të ofruar shërbime për të gjithë qytetarët, pa marrë parasysh përkatësinë e tyre etnike apo ndonjë dallim tjetër.
Pse mbështetët një proces që kishte probleme me legjitimitetin, por jo me ligjshmërinë?
Unë do ta kundërshtoj qëndrimin tuaj se ne i kemi dhënë mbështetje këtij procesi. Vendimi është marrë nga Qeveria e Kosovës.
Por ju i mbështetët ata?
Nuk jam dakort. Nuk jam aspak dakord. Ajo që thamë është se nuk e kundërshtojmë që Qeveria e Kosovës të përmbushë obligimin e saj ligjor. I kthehem pikës së parë, pse u bënë zgjedhjet. Zgjedhjet u mbajtën sepse dhanë dorëheqjen katër kryetarë të komunave. Ndoshta ju e dini më mirë se unë atë që parashikon ligji i Kosovës, por në shumicën e vendeve demokratike kur një zyrtar i zgjedhur jep dorëheqjen, duhet të ndiqet një proces ligjor për ta zëvendësuar atë. Ne i kemi dhënë këshilla autoriteteve të Kosovës për këtë. Por nuk mund të them se e kemi mbështetur. Ajo që kemi bërë është të shprehim mirëkuptimin tonë se si duhet të veprohet. Dhe është e qartë se ne nuk i dekurajojmë autoritetet e Kosovës që të punojnë në përputhje me ligjin e tyre.
A i keni këshilluar autoritetet e Kosovës dhe veçanërisht presidentin që t’i shtyjnë edhe një herë këto zgjedhje? Duke qenë se ka pasur paralajmërime nga serbët e Kosovës, veçanërisht ata nga veriu i Kosovës, se nuk do të marrin pjesë në zgjedhje?
Ne e kemi diskutuar këtë me të gjitha palët e interesuara në këtë proces. Këshilla jonë për Listën Srpska dhe përfaqësuesit e tjerë serbë ishte që të marrin pjesë në këto zgjedhje, të bëjnë më të mirën që të jenë në pozitë që ta përfaqësojnë sa më mirë komunitetin e tyre. Nuk kërkuam që patjetër të pranohej kjo këshillë, por ne e paraqitëm atë. Nuk ishin vetëm këshilla amerikane, por edhe këshilla e të gjithë partnerëve tanë. Dhe duke kaluar në specifikat e rekomandimeve të mia drejtuar Presidentit Osmani, më duhet të them se ishte një bisedë diplomatike, por edhe se këshilla jonë gjatë gjithë kohës ishte, mendoni se si do të zhvillohen dhe mendoni se si do të mund të respektoni me kujdes ligjin dhe kornizën që kërkon Kosova duke siguruar që të gjithë këtyre qytetarëve t’u dërgoni sinjale, veçanërisht në rastin e komunave në veri ku serbët etnikë kanë shprehur shqetësimin për situatën.
Këta kryetarë janë vetëm teknikisht kryetarë. Nuk është politikë, apo jo?
Njerëzit më pyesin shumë për këtë, teknikë apo politikë, por atë që doja të them, mund të themi politikë dhe administratë, por nuk mendoj se asnjë nga kryetarët e komunave duhet të besojë, me numrin e vogël të votuesve që votuan, një mënyrë ose tjetër, se kanë mandat për të bërë ndryshime të mëdha, se kanë mandat të ndërmarrin një sërë nismash, veçanërisht nisma që do të mërzitnin një pjesë të komunitetit. Ajo që ne po përpiqemi të themi kur themi “teknike” ose “administrative” është – shërbeni qytetarëve tuaj. Ligji i Kosovës kërkon që të ketë kryetarë, Ministria e Financave duhet të ketë një partner, qeveria qendrore duhet të ketë një zyrtar që do të kryejë disa funksione për të dërguar para, për të ofruar mbështetje programore, për t’u kujdesur për qytetarët tuaj, por në një mënyrë që nuk krijon konflikt apo tension. Pra së pari, bëjeni veten një burim reduktimi të tensionit. Dhe disa nga sinjalet e para janë se kryetarët e zgjedhur e kuptojnë se duhet të përpiqen të kenë një administratë komunale që është multietnike, që përfaqëson përbërjen e komunës. Ky është sinjali i vërtetë që po kërkojmë.
Në këtë rast, a janë zgjedhur këta kryetarë me mandat katërvjeçar apo ende po kërkohet zgjidhje për kthimin e përfaqësuesve të serbëve të Kosovës në katër komunat e veriut të Kosovës?
Mendoj se kjo është më shumë një pyetje për zyrtarët e Kosovës dhe ligjin e Kosovës. Por unë do ta them këtë, përderisa ne jemi duke punuar në çështjet prioritare për të formuar Asociacionin e Komunave Serbe, që është një hap jetik përpara në procesin e zbatimit të Marrëveshjes Themelore dhe aneksit të rënë dakord në Ohër, pritshmëritë tona janë që kur të arrijmë Asociacionin dhe kur të ndryshojnë kushtet në terren, të arrihet pranimi politik i nevojës për përfaqësues politikë të zgjedhur që do të përfaqësojnë në mënyrë të barabartë popullatën – duke përfshirë edhe mënyrën gjë që nuk u reflektua me vetëm katër përqind të popullsisë që doli në zgjedhje.
A është procesi i integrimit të serbëve në institucione i lidhur veçanërisht me procesin e themelimit e Asociacionit?
E kam të vështirë t’i përgjigjem pyetjes. Ajo që mund të them është se jam i vetëdijshëm se disa serbë e bënë këtë paralele dhe e bënë atë lidhje. Nga këndvështrimi i SHBA-së, këto janë dy gjëra që duhet të ndodhin. Është e vështirë për mua të them se cila është sekuenca apo shkaku dhe efekti. Ne duam të shohim kthimin e serbëve në institucione. Komuniteti ndërkombëtar ka bërë përpjekje të mëdha gjatë një periudhe të gjatë kohore për të ndërtuar sistemin dhe kornizën juridike të Kosovës. Marrëveshjet që sigurojnë që komunitetet pakicë, veçanërisht serbët e Kosovës, por jo vetëm ata, të përfaqësohen, kanë të drejtë të praktikojnë në mënyra të veçanta. Mënyra më e mirë për ta arritur këtë është pjesëmarrja e serbëve, në këtë rast, në institucione, dhe kjo ishte edhe pjesë e Marrëveshjes së Brukselit dhe shpresojmë ta zbatojmë plotësisht, duke përfshirë edhe kthimin e tyre. Përderisa Kosova në vitin 2013 u angazhua për krijimin e një Bashkësie të Komunave me shumicë serbe. Ne kemi qenë shumë të qartë publikisht për një kohë të gjatë dhe presim që do të bëhet, dhe tani është më urgjente dhe me kohë sepse është element themelor i përgjegjësisë së Kosovës dhe përkushtimit të Kosovës edhe ndaj marrëveshjes së Brukselit, por edhe kur ndaj marrëveshjes për normalizimin e marrëdhënieve. Ne duam që ajo të shkojë përpara, dhe urgjentisht, dhe mendojmë se tani është koha. Jo sepse po mundohemi t’i krijojmë probleme Kosovës, por përkundrazi. E kemi thënë shumë qartë se rruga që Kosova të përmbushë vizionin e saj si shtet i integruar plotësisht në strukturat evropiane dhe euroatlantike është vetëm përmes zbatimit të marrëveshjes bazë dhe anekseve të saj. Dhe kjo do të thotë se detyra urgjente për Kosovën është themelimi i Asociacionit.
A po i bëni shumë presion Kosovës, institucioneve të Kosovës dhe kryeministrit të Kosovës, Albin Kurtit, për të krijuar Asociacionin? Pse ka shumë presion mbi Kosovën për këtë çështje?
Më duhet të kundërshtoj kualifikimin e presionit. Ne jemi miqtë më të ngushtë të Kosovës. SHBA-të ishin me Kosovën shumë kohë përpara pavarësisë. Unë nuk mendoj se dikush mund të vërë në dyshim qëllimin dhe vizionin tonë. Vizioni ynë mbetet ai që ka qenë gjithmonë, një shtet shumëkombësh, sovran, i pavarur dhe demokratik. I cili, siç është, funksionon si një vend në Ballkanin Perëndimor, i integruar plotësisht në strukturat evropiane dhe euroatlantike, si në BE ashtu edhe në NATO. Ne besojmë se Kosova duhet të ecë përpara me themelimin e Asociacionit të Komunave me shumicë serbe, sepse kjo është mënyra për ta arritur atë. Pra, kjo konsiderohet presion?! Merrni parasysh këshillat tona, dëshira jonë është për të ndihmuar Kosovën në krijimin e kushteve për arritjen e këtij vizioni të përbashkët.
Epo, a mund ta quajmë këmbëngulje? Në vend të presionit, këmbëngulni?
Nuk mendoj se e kam përdorur këtë fjalë. Unë thashë inkurajoj. Ju jeni të lirë të përdorni fjalët që dëshironi, por unë do të përdor ato që dua.
Qëndrimi se Republika Srpska nuk guxon të ekzistojë në Kosovë është përsëritur edhe në seancën dëgjimore në Senatin amerikan. Megjithatë, draft Statuti i Asociacionit i paraqitur nga Ekipi Menaxhues është duke u shqyrtuar. Ky draft u cilësua si një përpjekje për autonomi më të madhe për serbët në Kosovë. Pra, çfarë po debatojnë palët tani? A po diskutohet ky draft i veçantë?
Kjo është më shumë një pyetje për Miroslav Lajçak sesa për mua. Por, me kënaqësi mund të theksoj se cili është qëndrimi i SHBA-së për këtë çështje. Ne kemi qenë shumë të qartë, dhe kjo detajohet në një artikull të 30 janarit nga Këshilltari i Departamentit të Shtetit Derek Scholl dhe Zëvendës Ndihmës Sekretari i Shtetit i SHBA-së Gabriel Escobar. Ne e kemi bërë të qartë dhe kemi një vizion për të, se nuk mbështesim asgjë që i ngjan Republikës Srpska, nuk mbështesim një marrëveshje që kërkon ndryshim të Kushtetutës së Kosovës ose që nuk është në përputhje me vendimin e Gjykatës Kushtetuese. Ne nuk mbështesim një nivel tjetër qeverisjeje. Jam i vetëdijshëm që Ekipi Menaxhues ka bërë një propozim, jam i vetëdijshëm që shumë njerëz kanë ndjerë se ky propozim shkon përtej qëllimit apo kufizimeve që po i përshkruaj. Marrëveshja e Brukselit parashikon që Ekipi Menaxhues e kryen këtë punë dhe e sjell propozimin në tryezë, por Marrëveshja e Brukselit gjithashtu kërkon që palët të diskutojnë dhe negociojnë për të. SHBA-ja ia ka bërë të qartë Qeverisë së Kosovës si privatisht ashtu edhe publikisht se ne po e përcjellim këtë dhe për të përdorur termin amerikan, ne jemi me ju. Ne nuk do të mbështesim një marrëveshje që i tejkalon këto kufij. Pra, ajo që presim është që Qeveria e Kosovës të veprojë në mënyrë aktive dhe kreative, të marrë pjesë në këtë proces dhe që Miroslav Lajçak të hartojë një statut. E kërkojmë dhe e inkurajojmë. Kam kërkuar nga Qeveria e Kosovës që të na japë më shumë ide. Ne e mirëpresim dokumentin e vizionit të kryeministrit Kurti, por ai është dy faqe me ide strategjike të nivelit të lartë. Tani duhet të hyjmë në çështjet praktike të hartimit të një statuti të vetëm që zbaton këtë vizion.
Pra, nga Qeveria e Kosovës nuk keni marrë asnjë draft statut që e kanë hartuar, pasi që po i ftoni ta bëjnë këtë?
Për sa i përket tekstit konkret deri tani nuk kam parë më shumë se sa është bërë publike. Mund t’ju them se gjatë bisedës me Qeverinë e Kosovës kam thënë se duhet ta zhvillojnë më shumë këtë ide. Këtë e tha në media edhe kolegu im britanik. Dhe le t’ju mbështesim në arritjen e një vizioni që mbron këto çështje që ju shqetësojnë, por gjithashtu ndihmon në themelimin e Asociacionit. Dhe arsyeja pse ne duam ta shohim këtë dhe dua ta përsëris është se ne besojmë dhe jemi të sigurt në vlerësimin tonë se rruga e Kosovës në arritjen e integrimit në strukturat evropiane dhe euroatlantike, rruga e Kosovës në ripozicionimin e marrëdhënieve me Serbinë do të ketë më pak probleme dhe më pak të kërcënime dhe të gjitha përfitimet që dalin nga kjo, duke përfshirë edhe më shumë investime direkte sepse do të ketë më pak shqetësime për mundësi të konfliktit, duke përfshirë njohjen e pasaportave, njoftimet për licencë, targat e Kosovës nga Serbia, të gjitha kalojnë përmes krijimit të Asociacionit. Kjo është pjesë e marrëveshjes. Kërkojmë nga të dyja palët që të zbatojnë plotësisht të gjitha pikat e marrëveshjes, të cilat për Kosovën përfshijnë Asociacionin. Ne dëshirojmë që ajo të arrihet përmes punës aktive të këtij procesi nga Miroslav Lajçak.
A është Asociacioni, mes shumë marrëveshjeve të tjera të arritura në Bruksel, marrëveshja më e rëndësishme? Apo, siç thotë kryeministri, të gjitha marrëveshjet janë në të njëjtin nivel?
Marrëveshja bazë thekson se sa të rëndësishme janë të gjitha pikat. Dhe të gjithë janë të rëndësishme. Megjithatë, është një çështje e sekuencës, një pyetje se çfarë të bëhet, në çfarë renditje dhe si. Ne besojmë se rruga përpara për Kosovën është përmbushja e obligimit të marrë në vitin 2013 për themelimin e Asociacionit me të gjitha kufizimet për të cilat fola. Dhe ne besojmë se kjo po hapet, kjo është gjëja themelore që ka Kosova me marrëveshjen bazë dhe të gjitha këto mundësi të ardhshme po i hapen Kosovës.
Në seancën dëgjimore në Senatin Amerikan u tha se të dyja palët bënë pak në dialog, për zbatimin e Marrëveshjes së Ohrit. Prandaj edhe Kosova edhe Serbia ishin përgjegjëse. Nëse të dyja palët kanë marrë përgjegjësinë, a mendoni se palët kanë qenë të papërgjegjshme në procesin e deritanishëm?
Nuk e di nëse do ta karakterizoja sjelljen e tyre, por dua ta bëj të qartë atë që u tha në seancën dëgjimore të Senatit, që është se ne besojmë se të dyja qeveritë duhet të përfshihen më shumë në zbatimin e plotë të marrëveshjes. Kolegu im Christopher Hill mund të flasë më shumë për atë që presim nga Serbia, është një listë e gjërave që ne presim që Serbia të bëjë dhe kjo është me të vërtetë e rëndësishme. Unë jam këtu për të diskutuar se çfarë duhet të bëjë Kosova. Ajo që Kosova duhet të bëjë tani është të krijojë një Asociacion të Komunave Serbe.
A jeni optimist për këtë?
Unë jam një diplomat karriere dhe duhet të jem optimist. Por duhet të jem edhe realist.
Pra, jeni optimist në bazë të diskutimeve që po bëni me Qeverinë? A besoni se Qeveria e Kosovës është përgjegjëse dhe do të vazhdojë të përmbushë me përgjegjësi obligimet e saj?
Sigurisht që kjo është shpresa ime dhe sigurisht kjo është edhe këshilla ime, nuk shoh arsye pse administrata e Kurtit të mos e bëjë këtë.
Cilat janë levat tuaja ndaj palëve për të nxitur zbatimin e marrëveshjes, përveç kritikës ndaj tyre për vonesën e zbatimit?
Mendoj se nuk është çështje levash, është çështje se sa merr apo nuk merr Kosova si rezultat i përzgjedhjeve që ka bërë. Siç thashë, progresi në zbatimin e marrëveshjes ka shtyrë përpara shumë gjëra të mira për Kosovën. Ecja përpara drejt anëtarësimit të plotë në strukturat evropiane dhe euroatlantike po kalon përmes zbatimit të marrëveshjes dhe arritja e zbatimit të marrëveshjes për Kosovën tani po ecën përpara në themelimin e Asociacionit. Dhe unë mendoj se kjo është një nxitje. A dëshiron Kosova të zërë vendin e saj në strukturat evropiane dhe euroatlantike dhe nëse dëshiron, atëherë kjo është rruga. Nëse jo, kjo është gjithashtu një zgjedhje. Kjo nuk është diçka që ne e imponojmë apo ndëshkojmë, është thjesht një realitet që vjen nëse nuk zbatohet, kjo është këshilla jonë dhe arsyeja pse unë dhe ambasada ime jemi shumë të angazhuar dhe aktivë në zbatimin e kësaj marrëveshjeje.
Pra, a mund të shohim ndonjë përparim këtë verë?
Shpresoj se po dhe nuk ka arsye pse jo.
