Mediumi Aljazeera ka bërë një analizë të çështjes së Kosovës dhe Sebisë, pas sulmit të fundit terrorist të një grupi të serbëve në veri të vendit.
***
Një përshkallëzim në një konflikt në Ballkanin Perëndimor u shmang, por gjasat për shpërthime të ardhshme mbeten të larta.
Më 24 shtator, paraushtarakë të armatosur serbë i zunë pritë një patrulle policie pranë fshatit Banjska në pjesën veriore të Kosovës, duke vrarë një polic. Personat e armatosur më pas u larguan në një manastir afër kufirit Kosovë-Serbi, ku forcat e policisë u angazhuan me ta në një përleshje zjarri. U vranë tre serbë të armatosur, disa u arrestuan dhe një pjesë tjetër u larguan për në Serbi. Ishte një nga episodet më të rënda të dhunës në vend që nga përfundimi i luftës në Kosovë në vitin 1999.
Pas incidentit, Beogradi dhe Prishtina ia hodhën fajin njëra tjetres. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq tha se “terrori” i qeverisë së Kosovës e kishte shtyrë minoritetin serb në pjesën veriore të vendit në një “kryengritje”. Ndërsa, kryeministri i Kosovës Albin Kurti akuzoi Serbinë për mbështetjen e grupeve të krimit të organizuar financiarisht dhe logjistik që sulmojnë vendin e tij – diçka që Beogradi e mohoi.
Më 29 shtator, zëdhënësi i Shtëpisë së Bardhë John Kirby tha se Serbia ka dërguar një numër të konsiderueshëm forcash ushtarake në kufirin me Kosovën. Me 4500 trupa të NATO-s të stacionuara në Kosovë përmes misionit paqeruajtës të KFOR-it, kërcënimi i përballjes ushtarake me Perëndimin si dhe me Kosovën mund të jetë dukur real. Por nuk pati asnjë përshkallëzim të mëtejshëm.
Pas një telefonate me Sekretarin Amerikan të Shtetit, Antony Blinken, Vuçiq njoftoi do t’i tërhiqte trupat ushtarak nga kufiri.
Incidenti nuk shkaktoi një konflikt të armatosur, por zbuloi disa realitete të rëndësishme.
Së pari, Beogradi vazhdon të përdorë çështjen e Kosovës për të larguar vëmendjen nga problemet e brendshme; së dyti, Vuçiq mund të jetë duke humbur kontrollin në veri të Kosovës; dhe së treti, momentumi në negociatat Kosovë-Serbi ka humbur, gjë që mund të rezultojë në më shumë shpërthime.
Problemet e brendshme të Vuçiqit
Gjatë muajve të fundit, presidenti serb dhe kabineti i tij, i dominuar nga Partia e tij Progresive Serbe, janë përballur me pakënaqësi të popullit. Vrasjet së fundi në Serbi shkaktuan protesta të përjavshme antiqeveritare.
Zemërimi i publikut është fokusuar në aparatin e konsiderueshëm të sigurisë të vendit, i cili ishte i pafuqishëm në parandalimin e të shtënave masive në zemër të kryeqytetit serb, dhe në mediat besnike të Vuçiqit, të cilat kanë nxitur kultin e dhunës së paarsyeshme
Protestuesit kanë kërkuar dorëheqje nga ministria e brendshme, Agjencia e Inteligjencës së Sigurisë (BIA), rregullatori i medias dhe dy kanale televizive pro-qeveritare, Pink dhe Happy. Ka pasur edhe kërkesa për zgjedhje të parakohshme.
Duke u përballur me presionin në rritje, Vuçiq ka treguar se mund të ketë zgjedhje të parakohshme për parlamentin dhe këshillat lokale në dhjetor.
Incidenti në Kosovë ishte një shpërqendrim i mirëpritur për presidentin.
Zhvendosja e problemeve të brendshme në gjendjen e vështirë të serbëve në Kosovën veriore është strategjia e tij dalluese e mbijetesës politike. Nuk ishte hera e parë që ai prodhonte pamjen e shkuarjes në luftë për të mbrojtur serbët. Shanset janë që nuk do të jetë as i fundit.
Përballja me Prishtinën mbart vërtet shumë kapital politik në Serbi.
Retorika Gung-ho në mediat nacionaliste serbe ka shtyrë që Serbia të sulmojë dhe të “ripushtojë” Kosovën. Disa në shoqërinë serbe e kanë këtë ide, veçanërisht pasi ata e perceptojnë Perëndimin si në rënie, ndërsa Beogradi – gjoja – gëzon mbështetjen e superfuqive si Rusia dhe Kina.
Beogradi humbet kontrollin e përfaqësuesve serbë të Kosovës
Ndërsa në frontin e brendshëm, përshkallëzimi mund ta ketë ndihmuar Vuçiqin të përmirësojë pasurinë e tij politike, kontrolli i tij mbi politikën e rajonit të dominuar nga serbët në Kosovën veriore mund të jetë në rrezik.
Me kalimin e viteve, presidenti serb ia doli të merrte kontrollin mbi udhëheqjen lokale, e cila dyshohet se është e lidhur me kontrabandën dhe krimin e organizuar. Politika e Listës Serbe (Lista Serbe, SL), partia kryesore në katër komunat veriore ku serbët janë shumicë – Mitrovicë, Zveçan (ku ndodhet Banjska), Leposaviq dhe Zubin Potok – ka qenë kryesisht në përputhje me Beogradin.
Por të premten, nënkryetari i SL-së, Milan Radoiçiq, i cili është i sanksionuar nga SHBA dhe i kërkuar në Kosovë, pranoi përgjegjësinë për përplasjen, duke pretenduar se Beogradi nuk kishte asnjë lidhje me të.
Nëse kjo është e vërtetë, do të nënkuptonte se Vuçiq nuk mund t’i kontrollojë aleatët e tij në terren, gjë që, natyrisht, ngre pikëpyetje për politikën e BE-së për t’u mbështetur te presidenti serb për të mbajtur nën kontroll situatën në Kosovë.
Pranimi i Radoiçiqit mund të ishte bërë edhe nën presionin e Beogradit: Vuçiq u kërkon vartësve të tij lokalë serbë të pranojnë gabimin e tyre dhe ta lirojnë atë nga një pjesë e përgjegjësisë.
Megjithatë, Kurti dhe ministri i Brendshëm i Kosovës Xhelal Svecla – i cili fillimisht tregoi pamjet e pranisë së Radoiçiqit në Manastirin e Banjskës gjatë përleshjeve – kanë theksuar se vetëm ushtria serbe mund të kishte siguruar armatimin e rëndë dhe uniformat e sulmuesve të përfshirë në incident.
Sido që të jetë, tani ka rënie të reputacionit të Vuçiqit. Është e sigurt të supozohet se marrëdhënia ndërmjet Vuçiqit dhe paraushtarakëve, liderëve dhe grupeve nacionaliste serbe në veri të Kosovës po bëhet më e vështirë. Në rastin më të keq, kjo mund të çojë në veprime më të paparashikueshme nga lidershipi serb i Kosovës.
Perspektiva e zymtë për negociata
Pas gjithë zhurmës për konsumin e brendshëm, Vuçiqi u gjend në një pozicion të vështirë. Të shtënat në Banjskë e bënë atë të dukej sikur ishte prishësi i përpjekjeve perëndimore për të gjetur një zgjidhje të mosmarrëveshjes me Kosovën. Ky mund të jetë një lajm i keq për të, pasi nëse ai është problemi dhe jo zgjidhja, nuk ka arsye që Perëndimi ta zvogëlojë atë në çështje të tjera kyçe, siç është ngurrimi i Serbisë për t’iu bashkuar sanksioneve kundër Rusisë.
Më parë, BE dhe SHBA e kishin fajësuar Kurtin se ishte kokëfortë dhe sabotoi bisedimet për normalizimin të udhëhequra nga Përfaqësuesi i Lartë i BE-së për Politikën e Jashtme dhe Sigurinë Josep Borrell. Brukseli madje vendosi disa sanksione kundër Prishtinës. Megjithatë, tani Serbia del si pala fajtore.
Kurti, natyrisht, ka shfrytëzuar rastin për ta çuar më tej këtë pikë. Ai ka ekspozuar në rrjetet sociale çdo ditë veprimet agresore të Beogradit. Brenda vendit, në Kosovë, ai ka dyfishuar narrativën se ai qëndron për ligjin dhe rendin – si dhe për ruajtjen e sovranitetit të vendit në veri. Incidenti – edhe pse ngriti perspektivën e errët të dhunës në veri – duket se ka funksionuar në favor të Prishtinës.
Kjo gjendje i ndërlikon përpjekjet perëndimore për të nxitur zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Plani është i qartë dhe ka qenë i tillë që nga viti 2013: njohja de fakto e pavarësisë së Kosovës nga Serbia në këmbim të vetëqeverisjes për pakicën serbe nën Asociacionin e Komunave Serbe (ASM).
Por raundi i fundit i bisedimeve lider-me-lider në Bruksel nuk çoi askund dhe marrëveshjet tentative të arritura në shkurt-mars mbeten të panënshkruara. Kosova para së gjithash kërkon njohje. Serbia do të preferonte të bënte Asociacionin si hap të parë.
Për të thyer bllokimin, BE-ja dhe SHBA-ja ndoshta do të duhet të dyfishojnë përpjekjet e tyre diplomatike për të siguruar një kompromis. Por që nga vera e vitit 2022, krizat e përsëritura si ajo rreth manastirit të Banjskës kanë hedhur një çelës në punë.
Tani rruga përpara do të jetë po aq, nëse jo më e frikshme; do të ketë më shumë shpërthime dhe tensione në të ardhmen gjatë rrugës.
