Serbia po krijon lidhje të ngushta me ekipin e Donald Trump edhe pse përpiqet ta ndjekë një kurs të mesëm në një botë shumëpolare, shkruan Financial Times në krye të një artikull kushtuar shtetit ballkanik.
“Vendi europian që luan me SHBA-në, Rusinë, Kinën dhe Europën”, shkruan në titull gazeta britanike.
FT shkruan për ndërtimin e një kompleksi hotelesh dhe apartamentesh në qendër të Beogradit dhe se investitorët janë nga të gjitha vendet, edhe nga Amerika, kundërshtari i vjetër i Beogradit, siç i referohet gazeta, e cila kujton se ky shtet në të ’90-at udhëhoqi ndërhyrjen ushtarake të NATO-s për ta ndalur agresionin serb.
Gazeta e ka fjalën për investimin e planifikuar të Jared Kushner, dhëndrin dhe ish-këshilltarin e lartë të Donald Trump që kryeson Affinity Partners, fondin e investimeve të mbështetur nga Arabia Saudite pas marrëveshjes dhe Richard Grenell, një ndihmës i shquar i ish-administratës Trump, i cili mban lidhje të ngushta me ish-presidentin dhe që, siç shkruan FT, ndihmoi për ta ndërmjetësuar atë.
Marrëveshja është një rast studimi se si një shtet i vogël i paangazhuar mund të përgatitet për kthimin e mundshëm të Trump në Shtëpinë e Bardhë, thonë analistët. Ai pasqyron gjithashtu një fokus të shtuar perëndimor ndaj Serbisë, në një kohë kur largimi i saj nga miku i saj historik, Rusia, është bërë prioritet, shkruan FT.
Aleksandar Vuçiq, presidenti i Serbisë që nga viti 2017, këmbëngul se marrëveshja është një sipërmarrje tërësisht biznesi. “Jam shumë krenar për këtë”, thotë ai për Financial Times. “Kjo do të sjellë më shumë investitorë dhe më shumë njerëz në Beograd. Pastaj do të kemi një hotel Trump, një hotel Ritz-Carlton…Do të kemi gjithçka shumë shpejt. Ata njerëz që negocionin në emër të amerikanëve ishin shumë profesionistë. Kërkesat e tyre nuk ishin të lehta”.
Por marrëveshja duket gjithashtu qartësisht politike; pala tjetër është në fund të fundit shteti serb. Ajo vendos që Vuçiq të ketë një lidhje të ngushtë me Shtëpinë e Bardhë në rast të fitores së mikut të tij populist nacionalist, Trump, në zgjedhjet e nëntorit në SHBA.
Grenell, një aleat i hapur i Trump, i cili është konsideruar si sekretar i mundshëm i shtetit nëse ish-presidenti fiton një mandat të dytë, së pari hodhi idenë e një investimi të tillë në Beograd kur ai ishte i dërguari i Trump për Ballkanin.
Ajo ishte e lidhur me një vizion më të gjerë të inkurajimit të investimeve amerikane në Serbi për të kërkuar që ta lidhë atë në sferën e influencës së perëndimit dhe t’i dobësonte marrëdhëniet e saj të vjetra me Rusinë, sipas njerëzve të përfshirë në marrëveshje. Grenell pëlqen ta paraqesë atë si një mënyrë për t’o ndihmuar marrëdhëniet SHBA-Serbi të lëvizin nga e kaluara, në një jehonë të investimeve amerikane të pas vitit 1945 në Tokio.
“Unë besoj se kemi ndërmarrë hapa të rëndësishëm në tërheqjen e Serbisë nga ndikimi i Rusisë dhe Kinës dhe afrimit me SHBA-në”, tha ai për FT. “E pranoj gjithashtu se duhet bërë më shumë dhe jam i përkushtuar ta bëj pikërisht këtë”.
Për t’i parandaluar kritikat ndaj marrëveshjes nga lobi i fuqishëm nacionalist serb i krahut të djathtë, i cili është fuqimisht pro Moskës, investitorët janë zotuar të ndërtojnë në vend një memorial për viktimat e bombardimeve të NATO-s, në konsultim me arkitektët serbë.
Njëkohësisht, Kushner po planifikon të investojë në një projekt turistik luksoz në Shqipëri për kënaqësinë e kryeministrit të saj, Edi Rama. “Ne kemi nevojë për super luks ashtu si një shkretëtirë ka nevojë për ujë”, thotë Rama, duke shtuar se Kushner dhe Grenell bënë uverturën në Shqipëri përpara se të ktheheshin për të investuar në Serbi. I vetmi ndryshim, shton ai, është se në Shqipëri ishte Kushner, jo Grenell, ai që bëri qasjen fillestare. “Në Serbi sigurisht që Grenell ishte prezantuesi, por këtu jo”, thotë Rama
Në Washington, njoftimi i marrëveshjeve ngriti pikëpyetje mbi një konflikt të mundshëm interesi nëse Trump kthehet në detyrë. Grenell dhe Kushner e kanë hedhur poshtë këtë, duke argumentuar se ata po veprojnë si qytetarë privatë. Kushner ka thënë se në rast të një mandati të dytë të Trumpit, ai nuk do të kishte asnjë rol në administratë.
Në Europë, marrëveshja e Beogradit shihet si një manovër klasike e mbrojtjes së basteve nga 54-vjeçari Vuçiq, i cili ka dominuar politikën e brendshme dhe rajonale për një dekadë – për tre vjet si kryeministër i Serbisë dhe më pas shtatë si president – dhe pëlqen për të luajtur me Amerikën dhe BE-në kundër Rusisë dhe Kinës.
“Ai është një lojtar i mprehtë i shahut”, thotë Milan Antonijeviq, një avokat serb dhe ekspert i të drejtave të njeriut, i cili e portretizon Vuçiqin si dikush në përpjekje për ta ndjekë një kurs të mesëm që i përshtatet më së miri interesave afatgjata të Serbisë në një botë gjithnjë e më shumëpolare.
“Dhe ai e di që ne nuk kemi aq shumë lojtarë në tabelën globale të shahut”.
Vuçiq ka një tabelë shahu të vërtetë në bibliotekën e tij. Në intervistë, ai e paraqet epokën aktuale të fluksit global si një kohë të pasur me potencial – edhe pse edhe rrezik – për Serbinë
Edhe ndërsa punonte me aleatët e Trump – dhe gjithnjë e më shumë ngushtë me administratën e Bidenit – Vuçiq ka ushqyer një marrëdhënie me rivalin e fuqisë së madhe të Amerikës, Kinën, për investime. Ai gjithashtu ka ruajtur lidhjen sentimentale të Serbisë me Moskën, megjithëse kryesisht nëpërmjet prokurave dhe duke e mbajtur në distancë presidentin e Rusisë, Vladimir Putin. Nacionalistët serbë, një forcë e fuqishme në politikën e brendshme, e shohin Rusinë si një shpirt binjak sllav.
Serbët kanë një dashuri “të kalkuluar” për Kinën, thotë Sërgjan Bogosavljeviq dhe një dashuri “irracionale” për Rusinë. Prandaj, Serbia është një nga vetëm dy vende europiane – tjetra është Bjellorusia – që nuk mbështet sanksionet kundër Rusisë. Sa i përket Pekinit, Serbia dhe Hungaria ishin dy vendet e vetme europiane që Presidenti i Kinës Xi Jinping i vizitoi në maj pas vizitës së tij shtetërore në Francë. Kina ka investuar shumë dhe shpesh kryeson sondazhet e opinionit serb si fuqia e huaj më popullore.
E megjithatë në të njëjtën kohë, Vuçiq ka nxitur lidhjet me presidentin e Francës Emmanuel Macron dhe po shtyn të punojë me BE-në për të ndihmuar në zhvillimin e minierës më të madhe të litiumit në Europë në Serbinë perëndimore, një projekt shumë miliardë euro. Vuçiq këmbëngul se qëllimi i tij është anëtarësimi në BE, partneri kryesor tregtar i Serbisë. Ajo ka qenë kandidate për 12 vjet, por ka bërë pak përparim në tejkalimin e shqetësimeve të BE-së për përkushtimin e saj ndaj sundimit të ligjit
“Vuçiq ka një politikë të plotë”, thotë Ivan Vejvoda, një bashkëpunëtor në Institutin për Shkenca Humane në Vjenë. “Një moment keni Xi për vizitë. Pastaj…Ditë më vonë, vijnë Zelenska [zonja e parë e Ukrainës] dhe Dmytro Kuleba [ministri i Jashtëm i Ukrainës]. Pastaj shkon në qendrën kulturore ruse dhe mban një fjalim revizionist. Dhe më pas, dy ditë më vonë, ai është me BE-në, duke folur për planin e rritjes”.
I pyetur nëse beson në BE, Vuçiq e anashkalon pyetjen. “Unë nuk jam dikush që do ta mbroj apo sulmoj atë”, thotë ai. “Kur shihni se njerëzit janë shumë të zjarrtë në sulmin ndaj BE-së, unë nuk shkoj atje sepse ata njerëz nuk janë racionalë. Por kur shoh histerinë për të ashtuquajturat vlera të BE-së, bëj të njëjtën gjë”.
Për fuqitë perëndimore, pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia e bëri prioritet takimin me Vuçiqin, mes shqetësimeve të vazhdueshme se Moska mund të përpiqet të nxisë armiqësi në Bosnjë-Hercegovinë dhe Kosovën fqinje, të cilat kanë pakica serbe të shqetësuara.
Diplomatët perëndimorë dhe analistët rajonalë besojnë se ai po anon nga perëndimi. Në intervistën e tij në FT ai e paraqet qëndrimin e tij kundër sanksioneve si rrjedhojë nga një neveri ndaj sanksioneve pas vendosjes së tyre kundër Serbisë gjatë luftërave ballkanike të viteve 1990. Ai gjithashtu konfirmon se e ka ndihmuar në mënyrë diskrete Kyivin duke iu shitur municione palëve të treta, të cilat përfundojnë te forcat e armatosura të Ukrainës.
“Vuçiq nuk është as përfaqësues rus dhe as një Putin i vogël, siç portretizohet ndonjëherë”, thotë Vejvoda. “A e duan shumica e serbëve Putinin? Po. A e duan Rusinë? Po. Por kur pyeten se ku doni të udhëtoni, ata të gjithë duan të shkojnë në Europën Perëndimore”.
Vuçiq mund të përshkruhet më së miri si një kameleon. Ai filloi në politikë si një nacionalist ekstrem dhe ndërkohë që ka hyrë në qendër, ai ende luan rregullisht kartën nacionaliste për të marrë mbështetjen e së djathtës, më së fundi duke organizuar një takim pan-serb në Beograd. Për kritikët e tij, ai është pak i ndryshëm nga Viktor Orbán, kryeministri joliberal hungarez, një tifoz i Trump që kundërshton qëndrimin e BE-së dhe NATO-s ndaj Ukrainës.
Administrata Biden ka investuar kohë dhe para për ta sjellë Vuçiqin në kampin e perëndimit dhe ka mbështetur një projekt ambicioz të energjisë solare në Serbi. Megjithatë, nuk ka dyshim se Trump do të ishte një partner më i natyrshëm se Biden. “Ai beson se nëse Trump fiton do të jetë mirë për të”, thotë një diplomat europian. “Grenell ka qenë shumë aktiv në rajon në katër vitet e fundit, në anën e Beogradit”.
Kur u pyet se si një mandat i dytë i Trump mund të ndikojë në Serbi, Vuçiq i mbron bastet e tij. “Unë nuk jam një lider aq i madh sa shumë të tjerë në Europë që po ia mbajnë anën”, thotë ai. “Miku im Viktor [Orbán], ai është 100 për qind në anën e Trump. Miqtë e mi nga Brukseli, ata janë 100 për qind në anën e Bidenit. Une nuk jam. Unë jam në anën serbe në pritje të rezultateve”.
Vuçiq tha se ka pasur më shumë komunikim me Trumpin sesa me Bidenin, por kujtoi: “Nëse pyetni shumicën e serbëve, 90 për qind do të jenë në anën e Trumpit”.
Pyetja e madhe për rajonin tani është se si mund të ndikojë rizgjedhja e Trump në ndarjet e mprehta dhe të vazhdueshme midis fqinjëve më të afërt të Serbisë
