Irani po përshpejton “dramatikisht” pasurimin e uraniumit deri në 60% pastërti, shumë afër nivelit prej rreth 90% që konsiderohet i përshtatshëm për armë, deklaroi kreu i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, Rafael Grossi, për Reuters të premten.
Më vonë, edhe Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike e konfirmoi në një raport konfidencial drejtuar shteteve anëtare se Irani po përshpejton procesin e pasurimit të uraniumit, një proces që rafinon materialin e papërpunuar në mënyrë që të mund të përdoret si karburant për gjenerimin e energjisë bërthamore civile ose, potencialisht, për armë bërthamore.
Gjetjet e IAEA-së do të thellojnë shqetësimin në vendet perëndimore, të cilat thonë se nuk ka asnjë justifikim për pasurimin e uraniumit në një nivel kaq të lartë në kuadër të ndonjë programi civil dhe se asnjë vend tjetër nuk e ka bërë këtë pa prodhuar bomba bërthamore.
Irani mohon se po ndjek prodhimin e armëve bërthamore. Sipas një matësi të IAEA-së, Teherani tashmë ka mjaftueshëm material të pasuruar deri në 60% pastërti për të prodhuar katër armë bërthamore nëse e pasuron atë më tej.
“Sot, agjencia po njofton se kapaciteti i prodhimit po rritet ndjeshëm për inventarin e pasurimit 60%,” tha kreu i IAEA-së, Grossi, në margjinat e konferencës së sigurisë Manama Dialogue në Bahrein.
Ai tha se kapaciteti i prodhimit të Iranit pritet të rritet në “shtatë, tetë herë më shumë, ndoshta, apo edhe më shumë” sesa niveli aktual prej 5-7 kg uranium të pasuruar deri në 60% pastërti në muaj.
Në raportin drejtuar shteteve anëtare, të cilin e ka parë Reuters, IAEA deklaroi se Irani kishte rritur shkallën e pasurimit të materialit që po futet në dy kaskada të ndërlidhura të centrifugave të avancuara IR-6 në impiantin e tij në Fordow.
Impianti tashmë po pasuronte uranium deri në 60% pastërti duke përdorur material të pasuruar deri në 5% pastërti. Materiali që po futet tani është pasuruar deri në 20% pastërti, duke përshpejtuar procesin e arritjes së 60%.
Ky ndryshim do të thotë se Irani do të rrisë “ndjeshëm” sasinë e uraniumit që pasuron deri në 60% pastërti, duke arritur më shumë se 34 kg në muaj vetëm në Fordow, thuhet në raport. Irani gjithashtu po pasuron uranium deri në 60% në një vend tjetër, Natanz.
Raporti tha se Irani duhet, me urgjencë, të lehtësojë masa kontrolli, si inspektime, për të siguruar që Fordow nuk po “përdoret në mënyrë të gabuar për të prodhuar uranium me një nivel pasurimi më të lartë se ai i deklaruar nga Irani dhe që nuk ka devijim të materialit bërthamor të deklaruar.”
Zyrtarët evropianë dhe iranianë javën e kaluar bënë pak përparim në takimet mbi mundësinë e hyrjes në bisedime serioze për programin bërthamor përpara se Donald Trump të kthehet në Shtëpinë e Bardhë në janar.
‘E RREZIKSHME DHE E PAPËRGJEGJSHME’
Teherani u zemërua nga një rezolutë muajin e kaluar, e propozuar nga Britania, Gjermania dhe Franca, të njohura si E3, dhe Shtetet e Bashkuara, e cila kritikonte bashkëpunimin e Iranit me IAEA-n.
“Është një hap serioz eskalues nga Irani, të cilin e dënojmë fuqishëm,” tha një burim nga ministria e jashtme gjermane lidhur me përshpejtimin e pasurimit të uraniumit deri në 60% pastërti nga Irani. “Është e qartë se masa të tilla përkeqësojnë ndjeshëm kornizën për përpjekjet diplomatike.”
Kelsey Davenport, drejtoreshë e politikave për mospërhapjen e armëve në grupin avokatues Arms Control Association në Uashington, tha se përshpejtimi i Iranit në Fordow ishte “një përshkallëzim i rrezikshëm dhe i papërgjegjshëm që rrezikon të shkatërrojë mundësitë për negociata me Shtetet e Bashkuara.”
“Rritja e kapacitetit për të lëvizur më shpejt drejt prodhimit të sasisë së nevojshme për disa bomba me uranium të cilësisë për armë shton rrezikun e llogaritjeve të gabuara dhe të veprimeve ushtarake,” tha ajo.
Pas tërheqjes së Shteteve të Bashkuara nga marrëveshja bërthamore e vitit 2015 ndërmjet Teheranit dhe fuqive botërore, Trump ndoqi një politikë të “presionit maksimal” që synonte të shkatërronte ekonominë e Iranit. Ai po përzgjedh për administratën e tij të planifikuar individë që mbajnë qëndrime të ashpra ndaj Iranit.
Grossi tha muajin e kaluar se Teherani kishte pranuar një “kërkesë” për të kufizuar stokun e uraniumit të pasuruar deri në 60% për të zbutur tensionet diplomatike.
Diplomatët thanë në atë kohë se ky hap i Teheranit ishte i kushtëzuar nga mosmiratimi i një rezolute kundër Iranit nga Bordi i Guvernatorëve i përbërë nga 35 shtete të IAEA-së për shkak të bashkëpunimit të pamjaftueshëm me agjencinë, por Bordi e miratoi rezolutën.
“Ne nuk kemi ndonjë proces diplomatik në vazhdim që mund të çojë në një de-përshkallëzim apo në një ekuacion më të qëndrueshëm kur bëhet fjalë për Iranin,” tha Grossi. “Kjo është për të ardhur keq.”
E3 kanë deklaruar se duan të rishikojnë bisedimet përpara se marrëveshja e vitit 2015 të skadojë në tetor 2025. Marrëveshja hoqi sanksionet kundër Iranit në këmbim të kufizimeve mbi aktivitetet bërthamore të Iranit. Që nga largimi i Trump nga marrëveshja, Irani ka braktisur ato kufizime./Reuters
