Shkruan: Ahmet Asani
Ja disa nga betejat mes arbërorëve dhe armiqve të tyre sllavo-bizantinë dhe osmanë, për të cilat dyshohet se janë zhdukur ose heshtur qëllimisht:
1. Kryengritjet arbërore kundër Bizantit (shek. XI–XII)
▪︎ Nga disa burime të huaja dihet që arbërit kanë bërë kryengritje të fuqishme kundër Bizantit, por vetë kronikat bizantine i kalojnë në heshtje ose i përmendin shumë shkurt, sepse Bizanti nuk mund të pranonte “turpin” e humbjes ne provincat perëndimore.
2. Rezistenca shqiptare në Lezhë dhe Krujë para luftërave të Gjergj Kastriotit
▪︎ Dokumentet janë shumë të rralla për luftërat lokale të shekullit XIV në Shqipëri, përfshirë edhe mbrojtjen e Lezhës nga serbët ose nga Despotati i Epirit. Thuhet se ka pasur beteja të ashpra, por nuk ka mbetur pothuajse asnjë dokument i drejtpërdrejtë.
3. Betejat mes shqiptarëve dhe ushtrive osmane para vitit 1389
▪︎ Në disa zona të Shqipërisë (si Mat, Dibër dhe Shkodër), sipas traditës popullore, shqiptarët kanë luftuar kundër ekspeditave të para osmane, para Betejës së Kosovës (1389), por kronikat osmane i kanë fshirë ose nuk i kanë përmendur fare.
4. Luftërat e Balshajve në Shqipërinë e Jugut
▪︎ Dinastia e Balshajve (shek. XIV) luftoi për të zgjeruar territorin në jug të Shqipërisë. Përplasjet me Despotatin e Epirit, me serbët dhe venedikasit janë shumë të pakta në dokumente, edhe pse dihet se kanë ndodhur beteja të mëdha. Vetëm dokumente indirekte venedikase dhe ndonjë kronikë greke japin aludime për këto ngjarje.
5. Lufta e fundit e Skënderbeut në Mat (1468)
▪︎ Mendohet se Skënderbeu, para vdekjes, ka zhvilluar një betejë të fundit në Mat, por nuk ka mbetur dokument i qartë për këtë ngjarje. Kjo është ruajtur kryesisht në traditën gojore të zonës së Matit.
6. Rezistenca e shqiptarëve në Malësinë e Madhe (shek. XVII)
▪︎ Kryengritjet masive të malësorëve kundër Perandorisë Osmane në Malësinë e Madhe janë përmendur vetëm në këngë epike ose rrëfime popullore, ndërsa osmanët dhe venedikasit kanë heshtur shumë prej këtyre ngjarjeve në dokumentet zyrtare.
7. Rezistenca e shqiptarëve në Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc (periudha e hershme osmane)
▪︎ Edhe këtu dokumentet janë jashtëzakonisht të pakta, megjithëse tradita gojore tregon për përleshje të mëdha të fiseve shqiptare me trupat osmane që vinin nga Shkupi drejt këtyre viseve.
Përfundim
Në të gjitha këto raste, humbja ose zhdukja e dokumenteve ka ardhur nga veprimi i historiografisë zyrtare serbe, osmane dhe bizantine, të cilat kanë synuar të mos njollosin imazhin e tyre dhe të ndërtojnë një histori të rreme të popujve të tyre, që paraqiten si të pamposhtur dhe fitimtarë të përhershëm kurse shqiptarëvë në nderdije t’ua mbjellin humbjen!
