Investimet kineze në Ballkan po përballen me sfida të pazakonta ligjore dhe protesta të intensifikuara nga komunitetet vendëse, duke vënë në pikëpyetje projekte energjetike dhe industriale shumëmilionëshe që dikur konsideroheshin të paprekshme. Rasti më i fundit vjen nga Bosnja dhe Hercegovina, ku një aksident fatal në kantierin e fabrikës diellore “Aurora Solar” pranë Stolacit çoi në një valë hetimesh që ekspozuan shkelje të rënda të ligjit, përfshirë praninë e 71 punëtorëve kinezë pa dokumente të rregullta.
Pas inspektimeve, autoritetet pezullojnë projektin prej 116 milionë dollarësh, dëbojnë punëtorët e paregjistruar dhe hapin hetime për keqpërdorim të mundshëm të tokës publike — një zhvillim që analistët e konsiderojnë të rrallë në rajon, ku investimet kineze historikisht janë ruajtur nga patronazhi politik.
“Kompanitë kineze sillen në Ballkan ashtu siç u lejohet të sillen”, ka vlerësuar Vuk Vuksanoviq, hulumtues në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë.
Revoltë lokale dhe pengesa mjedisore
Banorët e zonës, të cilët prej muajsh kundërshtonin projektin, kishin ngritur shqetësime mbi rreziqet mjedisore dhe shkeljet e distancave të sigurisë nga zonat e banuara. Arman Ajaniq, një nga aktivistët kryesorë lokalë, tha se ndërtimi po kryhej në një zonë të njohur për rrëshqitje dheu.
“Lokacioni është i njohur si zonë e ndjeshme ndaj rrëshqitjeve dhe ka pjerrësi drejt shtëpive… ne thjesht nuk donim të rrinim duarkryq”, deklaroi ai, duke shtuar se banorët vetë kishin studiuar ligjet për të iniciuar procedurat.
Ndërkohë, përfaqësues të kompanisë kineze NORINCO mohuan çdo shkelje, duke këmbëngulur se punëtorët kanë hyrë ligjërisht në vend dhe se dokumentacioni është dorëzuar sipas rregullave.
Një model i njohur në Ballkan
Problemet në Stolac nuk janë të izoluara. Projekte të tjera të financuara ose të menaxhuara nga kompanitë kineze në Bosnje, si hidrocentralet në Ulog dhe Bistricë, janë ndalur ose pezulluar për shkak të ankesave mjedisore, dëmeve ekologjike dhe shkeljeve të procedurave ligjore.
“Të gjitha shqetësimet… ekzistojnë sepse elitat i lejojnë kinezët të veprojnë me duar të lira”, vlerëson Vuksanoviq.
Në Serbi, megjithatë, rezistenca ka qenë më pak e suksesshme. Kompania gigante Zijin Mining Group është përballur me akuza për shpronësime të padrejta, ndotje masive dhe shpërfillje të standardeve mjedisore. Edhe banorët, si Miodrag Zhivkoviq, thonë se janë përballur me pasoja të rënda: humbjen e tokës, prishjen e jetesës dhe cilësinë e rëndë të ajrit.
“Mendoj se nuk ekziston diçka si minierë e gjelbër, sidomos jo këtu ku kompania minerare është kineze”, tha ai.
Investime të gjelbra, por me efekte anësore
Ndërsa Pekini kërkon të projektojë imazhin e një superfuqie të gjelbër, duke investuar në energji solare dhe erës, ekspertët paralajmërojnë se kompanitë kineze po testojnë terrenin në Ballkan përpara se të futen në tregun e BE-së, ku rregullat janë më të ashpra.
“Kina po zgjerohet me mjete të reja për t’i arritur qëllimet e saj strategjike”, shkruan analisti Vladimir Shopov.
Por Stolaci dëshmon se strategjia kineze mund të përballet me rezistencë të organizuar. Banorët tani janë bashkuar me aktivistë nga i gjithë vendi për të sfiduar projekte të tjera të ngjashme.
“Kemi angazhuar institucionet në të gjitha nivelet, sepse mjedisi i shëndetshëm dhe procedura ligjore nuk kanë çmim”, theksoi Ajaniq.
Mes hetimeve në rritje, pakënaqësisë publike dhe presionit mjedisor, projektet kineze në Ballkan po hyjnë në një fazë të re — ku kapitali i madh nuk garanton më rrugë të hapur, e ligjet dhe komunitetet vendore po bëhen faktorë gjithnjë e më të rëndësishëm.
