Ndërkohë që vëmendja e Evropës ka qenë përqendruar te Ukraina, tensionet në Ballkanin Perëndimor janë duke u nxehur, dhe liderët në rajon — si dhe në Britani — shqetësohen se Presidenti rus Vladimir Putin do të shfrytëzojë momentin për të përshkallëzuar më tej ndarjet në ish-Jugosllavi.
Ballkani Perëndimor përshkruhet si “pikë tjetër e nxehtë” nga figura të niveleve të larta të qeverisë britanike — dhe me situatat e krijuara tani, Britania po punon që të gjashtë shtetet e rajonit të bashkohen me BE-në për të parandaluar ndikimin rus.
“Në këtë moment, me luftën në Evropë dhe duke parë dorën e gjatë të ndërhyrjes ruse edhe në rajon, do të ishte çmenduri të largohen sytë nga Ballkani Perëndimor, ku ende ka çështje të trashëguara që ende nuk janë zgjidhur,” tha Sekretari i Jashtëm Britanik, David Lammy, për POLITICO gjatë një vizite në rajon javën e kaluar.
“Interesat e Putinit këtu janë të mbajnë rajonin të destabilizuar. Është në interesin e tij të mbajë shtetet që përbëjnë Ballkanin Perëndimor në tension, të ketë një popullatë të destabilizuar dhe të zhvillojë një luftë kibernetike dhe hibride.”
Të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor po përpiqen të bëhen shtete anëtare të BE-së, një proces i gjatë ku gjeopolitika mund të jetë po aq e rëndësishme sa përmbushja e detyrave për aleanca. Ata përballen me sfida të mëdha, si brenda vendeve të tyre ashtu edhe me fqinjët e tyre. Bosnja-Hercegovina, për shembull, është shtyrë në krizë pasi Milorad Dodik, anëtari serb i presidencës trepalëshe të vendit, shmang arrestimin për politikat e tij separatiste. Ndërkohë, Serbia akuzon Kosovën për shtypjen e pakicës së saj serbe, ndërsa Kosova e akuzon Serbinë për dhunën brenda territorit të saj.
Ekspertët e politikës së jashtme dhe ministrat evropian gjithashtu frikësohen se Kremlini do të përpiqet të shfrytëzojë tensionet e thella etnike dhe fetare për të nxitur më shumë trazira nëpër Ballkan, duke forcuar interesat e Rusisë dhe duke krijuar kështu më shumë probleme në oborrin e BE-së.
“Tani e tutje ata duhet të ecin përpara, përndryshe do të vazhdojnë të mbesin në fushëlojen e Rusisë,” tha një zyrtar i Britanisë, i cili kërkoi anonimitet për të diskutuar çështje për të cilat nuk kishte leje të komentonte publikisht. Tani ka një “dritare shumë të vogël” në të cilën shtetet e Ballkanit duhet të “ndalojnë së qëndruari mbi gardh” para se Brukseli të përfshihet nga procesi i anëtarësimit të Ukrainës, shtuan ata.
‘Paradoksi është ende këtu’ Lammy beson se Serbia — pavarësisht pasigurisë demokratike, afrimit me Rusinë dhe refuzimit të vazhdueshëm për të njohur Kosovën — vërtet dëshiron të anëtarësohet në BE, një proces që e ka nisur që në vitin 2009.
“Por ka perspektiva të ndryshme për mënyrën se si të arrihet atje dhe sa shpejt dhe sa seriozisht,” tha Lammy gjatë një interviste në kryeqytetin serb, Beograd. “Dhe ka një vizion alternativ, dhe ky është një vizion më i errët. Është një pozicion që lidhet me oligarkinë, korrupsionin, kontrollin e fortë të shtetit, shumë më tepër një shtet policor. Ka edhe atë vizion, dhe këto gjëra janë të kontestueshme në këtë pjesë të botës.”
Pengesat e mëdha që Serbia duhet të kapërcejë për t’u bashkuar me bllokun janë të dukshme nëpër rrugët e Beogradit. Qeveria gjithnjë e më autoritare e udhëhequr nga Presidenti Aleksandar Vuçiq, i cili kohët e fundit priti Dodikun me krahë të hapur, po testohet seriozisht nga një valë protestash në një shkallë që nuk është parë kurrë më parë në Serbi.
Qindra mijëra njerëz kanë marshuar kundër korrupsionit të qeverisë, në demonstrata të organizuara nga studentët pas shembjes së një çatie në një stacion hekurudhor të rinovuar në qytetin e Novi Sadit, që vrau 16 persona në nëntor. Ata vazhdojnë të bllokojnë rrugët çdo ditë.
Ata madje kanë zgjeruar protestat për të kundërshtuar një zhvillim të propozuar të pasurive të paluajtshme luksoze nga dhëndri i Presidentit të SHBA-së, Donald Trump, Jared Kushner. Kompleksi i hotelit është planifikuar të ndërtohet mbi vendin e ministrisë së mbrojtjes të ish-Jugosllavisë, e shkatërruar nga bombardimet e slumeve ajrore tw NATO-s, një memorial që lidhet me fundin e luftës me Kosovën në vitin 1999. Studentët lidhin këtë plan me marrëveshje të tjera pasurie të paluajtshme që ata thonë se janë të korruptuara. Shumë njerëz në vend gjithashtu ndiejnë neveri për përfitimet e familjes Trump nga një vend i shkatërruar nga një fushatë bombardimi e udhëhequr nga Washingtoni.
Modeli i decentralizuar i organizimit të studentëve do të thotë që nuk ka një lider të qartë që mund të jetë i targetuar në një goditje, për më teper, autoritetet janë akuzuar për përdorimin e një topi akustik të paligjshëm kundër demonstruesve. Protestusit thonë gjithashtu se shërbimet spiunazhi të Rusisë ndihmuan në reagimin ndaj trazirave.
Lammy i tha POLITICO-s se “ne qëndrojmë përkrah popullit,” para se të mbaheshin protestat dhe akuzat për përdorimin e armëve akustike gjatë një takimi të mërkurën me Vuçiq në pallatin e tij presidencial. Sekretari i Jashtëm ishte atje për të nënshkruar një sërë marrëveshjesh me dy objektiva: luftimin e migracionit të paligjshëm dhe afërsinë e Serbisë me Perëndimin.
Por u bë e qartë në një deklaratë për transmetuesit e mbledhur se Vuçiq, popullisti mbi 2 metra, që ka kaluar më shumë se një dekadë në majat e politikës serbe, nuk e mori mirë sfidimin. Para mediave Vuçiq kishte thënë: “As nuk më ka shkuar në mendje të bëj komente mbi protestat dhe demonstratat në Britaninë e Madhe, pasi respektoj sovranitetin e Britanisë së Madhe,” i tha ai mediave të kontrolluara me ngushtësinë në Serbi.
Vuçiq gjithashtu e mohoi se forca ose armët akustike ishin përdorur kundër protestuesve dhe dha një mbrojtje të fortë për Dodikun pas vlerësimeve të Lammy për Dodikun për veprime “jokushtetuese” gjatë deklarates për shtyp. (Qeveria serbe nuk iu përgjigj kërkesave për një intervistë)
Flamujt e BE-së nuk valviten në protesta. Studentët e perceptojnë Brukselin si një institucion që ka mbyllur sytë përpara korrupsionit endemik që ata po e dënojnë, ndërsa BE-ja vazhdon dhe përpiqet të sjellë Vuçiqin në radhët e saj dhe të fitojë akses në depozitat e litiumit të Serbisë për prodhuesit e baterive për automjetet elektrike.
Ndryshe nga vendet e tjera në Ballkan, mbështetja serbe për anëtarësimin në BE nuk duket të jetë e madhe, dhe mbështetja e gjerë për Rusinë vazhdon dhe mbetet. Procesi mund të jetë edhe më i vështirë nëse vendi duhet të njohë Kosovën si një thirrje për anëtarësim. Grafitat nëpër Beograd shpallin mesazhe “Kosova është Serbi.” Grafiti për mohimin e gjenocidit i vitit 1995 në Srebrenicë, ku u vranë më shumë se 8,000 burra dhe djem muslimanë, është i dukshëm nga Sheshi i Republikës. Po ashtu, të zakonshme janë grafitat e thënieve “Nwse thua NATO, ke thënë BE”
Serbia ka lejuar në mënyrë të fshehtë që municioni i saj të përfundojë në Ukrainë, por është një nga dy shtetet evropiane që nuk ka vendosur sanksione ndaj Rusisë. Liderët e saj mbështesin anëtarësimin në BE, por gjithashtu mbajnë lidhje të ngushta me Moskën dhe Kinën, me të cilët Beogradi ka thelluar lidhjet ekonomike dhe ushtarake. “Paradoksi është ende këtu,” siç e shprehu Lammy.
Vijat e ndarjes dhe përafrimet në Kosovë
Vizita e Lammy në rajon filloi 150 milje në jug, në Kosovë, në kryeqytetin Prishtinë, mirëseardhja e tij nuk mund të ishte më e ngrohtë. Britania, SHBA dhe NATO shihen me respektin më të lartë atje për ndihmën që i dhanë Kosovës gjatë luftës me Serbinë. Një brez fëmijësh të quajtur Tonibler, Clinton ose Madeleine, pas liderëve perëndimorë që ndihmuan vendin të fitonte pavarësinë, tani janë në mes të 20-ave.
Në një intervistë me POLITICO në zyrën e saj, Presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, një millenial energjik që mban detyrën e lartë që nga viti 2021, e bën shumë të qartë se gjithçka nuk është mirë në marrëdhëniet me Serbinë, të cilën ajo e përshkruan si “fqinjin e saj të çmendur hegjemonik.”
Pikat e fundit të nxehta përfshijnë rrethimin e një manastiri ortodoks serb në fshatin Banjska në veri të Kosovës në vitin 2023 nga sulmues në mjete blinduara. Një polic Kosovar dhe tre sulmues etnikë serbë u vranë në një shkëmbim të ashpër të zjarrit, që Kosova e fajëson Serbinë, ndërsa Beogradi e konteston këtë.
Pastaj, kishte një shpërthim që dëmtoi sistemet e energjisë dhe ujit në një kanal kyç në dhjetor të kaluar, të cilin Kosova e quajti një “sulm terrorist.” Serbia e mohoi përfshirjen dhe e akuzoi ngjarjen se po përdorej si një pretekst për të ndjekur serbët në Kosovë.
Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, të cilin Beogradi e akuzon për shtypjen e serbëve në vendin e tij, ka paralajmëruar prej kohësh se “kërcënimi i një lufte tjetër” është i vërtetë, duke përmendur bashkëpunimin në rritje të Serbisë me atë që Osmani e quan “trekëndëshi i së keqes” — Rusinë, Kinën dhe Iranin. Vuçiq gjithashtu e ka përsëritur shpesh parashikimin e një konflikti të ri në rajon, duke pretenduar se Kosova po trajton padrejtësisht komunitetin serb.
Ushtarët e udhëhequr nga NATO nga 29 shtete të caktuara për Forcën e Kosovës, ose KFOR, janë thelbësorë për ruajtjen e paqes të brishtë. POLITICO ishte në bazën e tyre të Kampit Film City, ku ushtarët britanikë i thanë Lammy-t se besojnë se Rusia po mbështet aktivitetet serbe në Kosovë, duke përfshirë operacione të inteligjencës, një vlerësim që një zyrtar i lartë në Prishtinë e konfirmoi. Ushtarët gjithashtu monitorojnë mitingjet politike dhe zgjedhjet, si dhe infrastrukturën kyçe pas shpërthimit të kanalit.
Osmani pretendon se Serbia ka ndërhyrë në zgjedhjet e fundit të përgjithshme të Kosovës; se “Qendra Humanitare Serbo-Ruse” në kufirin me Kosovën është në të vërtetë një “qendër spiunazhi ruse”; dhe se Moska ka trefishuar shumën e shpenzuar për dezinformata në Ballkanin Perëndimor që nga pushtimi i Ukrainës.
Ajo thekson se Amerika nën Trump është një aleat i besueshëm, por paralajmëron se nëse Putin del i fuqizuar nga bisedimet për paqe të udhëhequra nga SHBA me Ukrainën, Ballkani mund të bëhet “terren pjellor” për një “përhapje” të atij konflikti.
“Nëse këta autokratë që kërkojnë destabilizimin janë në gjendje të bëjnë çfarëdo që duan… gjërat mund të eskalojnë shumë, shumë shpejt në këtë rajon,” thotë ajo. “Kështu që parandalimi dhe frikësimi janë çelësi, dhe nuk duhet të lejojmë që Putin të bëjë atë që do. Vuçiq ka vallëzuar shumë gjatë sipas melodisë së Putin. Është koha që ai të vendosë se ku do ta çojë vendin e tij.”
Lammy po udhëtonte në rajon me Karen Pierce, e dërguara speciale e sapoemëruar për Ballkanin Perëndimor. Deri në shkurt, Pierce ka qenë ambasadore e Britanisë në Washington, ku u lavdërua gjerësisht për punën e saj me administratat e Biden dhe Trump. Ajo ka një histori të gjatë në rajon dhe emërimi i saj shihet si një konfirmim se “sa seriozisht e merr Britania Ballkanin,” tha një diplomat evropian.
Në takimin e Osmanit me Lammy, presidentja i kërkoj asaj për nënshkrimin e një marrëveshjeje ekonomike dhe sigurie që do të përfshinte blerje bilaterale armësh dhe operacione të përbashkëta më të shumta midis ushtrive të tyre. Ajo gjithashtu i tha POLITICO-s se kishte “shprehur formalisht” gatishmërinë e vendit të saj për t’u bashkuar me forcën e ruajtjes së paqes që Britania dhe Franca po përpiqen të organizojnë për Ukrainën — por e bëri këtë të kushtezuar me nënshkrimin nga Britania të marrëveshjes që ajo dëshironte.
Presidentja e kritikoi “paqësimin aktiv” nga parti të paemëruara në BE, të cilët i kritikoi për vazhdimin e dhënies së parave Serbisë pavarësisht tensioneve në terren. Kosova aplikoi formalisht për t’u bashkuar me bllokun në vitin 2022, por ende nuk njihet nga pesë shtete anëtare i është kërkuar, si Serbia, që duhet të bëjë më shumë për të normalizuar marrëdhëniet.
Ajo kërkoi nga Lammy që t’i kërkonte Vuçiqit që të “ndalonte sulmet ndaj fqinjëve të tij, shumë thjesht dhe qartë,” megjithatë në intervistën me POLITICO-n ai refuzoi të atribuonte ndonjë faj për rrethimin e Banjskës. (Në privat, zyrtarët britanikë pranojnë se ka prova për përfshirjen e Serbisë.)
Zhvillime të ngadalta
Në Bosnjë-Hercegovinë, Dodik, presidenti i zjarrtë i Republikës serbe të vendit, u dënua me një vit burg dhe një ndalim prej gjashtë vitesh për mbajtjen e posteve publike, për shkeljen e urdhrave të dërguarit ndërkombëtar për paqe, një pozitë e krijuar për të ndaluar që rajoni të kthehet në luftë. Ai ka shmangur deri tani një urdhër-arresti të shpallur në nivel kombëtar dhe në ndërkohë është pritur nga Vuçiq në Serbi dhe nga Putin në Moskë.
SHBA dhe Britania e kanë sanksionuar atë vitet e fundit, por ka nga ata që duan që të shkojnë më tej, si Arminka Helic, një refugjate e luftërave të Jugosllavisë, e cila tani është anëtare e Dhomës së Lordëve të Britanisë.
“Kemi vendosur disa sanksione, por ato nuk janë shkatërruese,” tha ish-këshilltarja e politikës së jashtme të qeverisë. Ajo gjithashtu ka mbrojtur para ministrave dërgimin e ushtarëve të Britanisë në operacionin e ruajtjes së paqes të BE-së në Bosnjë-Hercegovinë.
Lammy nuk e përjashton mundësinë e vendosjes së sanksioneve të reja ndaj Dodik, duke refuzuar të komentojë për masat e tilla përveç se të thotë “ato gjithmonë mbahen nën shqyrtim.”
Një skenar katastrofash që Helic parashikon është se Dodik, duke e pozicionuar veten si “në të djathtën e të djathtës” dhe duke rënë viktimë e një “komploti të madh të majtë,” mund të arrijë të tërheqë Trumpin për të njohur pavarësinë e rajonit të tij në Bosnjë-Hercegovinë.
Në një nga baret e mbushura me tym të Beogradit, Helena Ivanov, një bashkëpunëtore kërkimore në opinionbëresen “Henry Jackson Society”, paralajmëroi se BE nuk mund të “lejojë të humbasë” Serbinë duke pasur parasysh rrethanat gjeopolitike, duke argumentuar se kjo mund të shkaktojë një rrymë problemesh në gjithë rajonin.
“Nëse ktheheni në kohën e Jugosllavisë, nëse atëherë do t’i ishte kushtuar më shumë asaj që po ndodhte këtu në vitet ’80, mendoj se gjërat mund të kishin shkuar shumë ndryshe. Mendoj se Perëndimi u zgjua vonë për realitetet e asaj që po ndodhte në Jugosllavi, shumë pak, shumë vonë,” tha ajo.
“Dhe po mendoj nëse diçka shumë e ngjashme mund të ndodhë tani, jo në kuptimin që do të kemi të njëjtin rezultat — si një luftë, jo — por duke u zgjuar në një realitet ku ndikimet e Rusisë dhe Kinës janë aq thellësisht të ngulura në këtë vend sa është shumë pak, shumë vonë.”
Helic është dakord se Perëndimi po i kushton shumë pak vëmendje, dhe e atribuon këtë tek ngadalësia e përhapjes të Rusisë në rajon.
“Është si një sëmundje, sepse po zhvillohet ngadalë dhe padukshëm. Nuk është një prerje; është si një infeksion dhe kontaminim që djeg ngadalë,” tha ajo.
Ka ndikim të mediave shtetërore si Russia Today dhe Sputnik, si dhe të Kishës Ortodokse Ruse, e lidhur me Kremlinin. Kampanjat e dezinformimit po zhvillohen gjithashtu në mediat sociale.
Si Ivanov, Helic mendon se rreziku papritmas mund të bëhet i dukshëm për të huajt, nëse i lejohet Putinit të bëjë atë që do, por ndoshta vetëm kur të jetë shumë vonë.
“Gjërat mund të kalojnë nga e keqja në më të keqen për një natë, sepse ky ka qenë një proces shpërbërjeje të institucioneve shtetërore që nga viti 2006, gjithçka që arritëm pas luftërave të vitit ’95,” tha Helic. “Rusia nuk do një Ballkan të qëndrueshëm, sepse është një dhembje e vazhdueshme dhe e pafund për Perëndimin, dhe i përshtatet Rusisë shumë mirë.”/ Politico Europe
